شب یلدا ، قند پارسی و زبان مادری

ایرانیان از گذشته های دور تا به امروز، در شب چله یا همان یلدا دور هم جمع می شوند و این شب را تا سپیده دم جشن می گیرند؛ سفره و تزیینات شب یلدا یکی از اصلی ترین رسوم این شب است که در ادامه به تفصیل به تشریح این رسوم می پردازیم:

تفأل به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی

از رسم ‌های کهن و بی مانند شب یلدا، تفأل به دیوان حافظ است. همان طور که می دانید، اغلب رسم و رسومات و آیین‌ های شب چله ، میراثی از فرهنگ چند هزار ساله ایرانیان است، ولی تفأل به حافظ در شب یلدا در سده‌ های اخیر به دیگر رسوم شب یلدا افزوده شده است

شاهنامه خوانی و قصه گویی بزرگترهای خانواده و فامیل بر دور خوان یلدا هم از دیگر آیین‌ های ایرانیان در این شب است که خاطرات شیرینی برای کودکان رقم می زند.

از این رو یکی از رسوم یلدا داستان سرایی و شعر خوانی است؛

میوه‌ های شب یلدا

از گذشته تا کنون در سفره  شب یلدا میوه هایی قرار داده می شده است که در زیر به ذکرآنها می پردازیم.

هندوانه: 

هندوانه میوه ای خنک و تابستانی است به همین دلیل یادآور گرمای تابستان و حرارت خورشید است. باور ایرانیان باستان بر این بوده است که اگر مقداری هندوانه در شب یلدا خورده شود، در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر افراد غلبه نخواهد کرد و البته این باور، با توجه به خواص و ویتامین هایی که هندوانه دارد، عجیب و دور از ذهن نیست. هم چنین در شب یلدا معمولاً  هندوانه را به صورت مدور و چون خورشید برش می زنند تا یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش باشد.

انار:

انار سرخ در سفره شب یلدا نشانه ای برای زایش و تولد و شادی است. هم چنین انار میوه ‌ای خون ساز است و به کسانی که پریده رنگ هستند و دچار کم خونی اند ، توصیه می‌شود آب انار بنوشند. انار باعث تقویت سیستم دفاعی بدن و افزایش انرژی و تصفیه خـون می‌ شود و رنگ رخساره را شاداب می ‌کند ؛ به همین دلیل انار را نماد زایش و شادی می ‌دانند.

آجیل:

آجیل شب یلدا اغلب طعم شیرینی دارد و شامل پسته ، بادام ، فندق و گردو هم می شود. در بعضی مناطق از میوه‌ های خشک نیز به عنوان آجیل شب چله استفاده می کنند. دانه ‌های آجیل سرشار از کالری و ویتامین و مواد معدنی هستند و به سلامت عمومی بدن کمک می کنند؛ هر چند که حتماً باید در حد تعادل مصرف شود.

یلدا طولانی ‌ترین و تاریک ترین شب سال است که بنا بر افسانه های قدیمی با طلوع صبح روز اول دی ماه و بر آمدن آفتاب ، شکست می خورد و نیکی بر آن چیره می شود.

آداب و رسوم شب یلدا در طول سالیان گذشته حتی الامکان حفظ شده است با این حال ، به واسطه تغییراتی که در سبک زندگی کنونی ایرانیان به وجود آمده ، بخشی از آیین های یلدا دستخوش تغییراتی شده اند.

نکته زیبا و به یادماندنی در خصوص طولانی ترین شب سال در این است که همه اقوام ایرانی اعم از فارس ، ترک ، کرد ، لر ، بلوچ و عرب آن را جشن می گیرند و در این شب دور هم می نشینند و آن را به شادی ، مهرورزی ، دوستی و صداقت می گذرانند.

یلدا ، پاسداشت فرهنگ و سنت‌ های کهن ایرانی است و ارزش هایی مانند در کنار هم بودن و مهمان هم بودن و در کنار هم به فردای روشن چشم داشتن ، در کنار هم بودن و انار خوردن و حافظ خواندن و قصه گفتن از دیروزی که رفته است و می ‌تواند چراغ راه بچه ‌های فردا باشد ، در آن تجلی می یابد.

فرارسیدن شب یلدا در مدارس ، فرصتی مغتنم برای آشنایی دانش آموزان با زبان پارسی است .

این مهم در قالب برگزاری نمایشگاه جلوه ی زیباتری خواهد داشت به ویژه اینکه برای بازدید از نمایشگاه ،  از اولیای دانش آموزان نیز دعوت به عمل آید .

برگزاری نمایشگاه ، بی تردید مدارس را با چالشهایی روبه رو خواهد نمود ولیکن حصول به نتیجه ی کار ، خستگی مسئولین و برگزارکنندگان نمایشگاه را برطرف خواهد نمود چرا که با این تدبیر در کنار برگزاری یک جشن ملی ، به جنبه ی آموزشی آن توجه لازم به عمل آمده و به قولی با یک تیر دو نشان زده خواهد شد.

برای برگزاری این نمایشگاه فراهم آوردن سفره ی یلدا از اوجب واجبات است .

گام نخست در برگزاری نمایشگاه ، انتخاب نامی زیبا و پر معنا برای آن خواهد بود .

اسامی چون قند پارسی ، زبان من – هویت من ،  شکرستان پارسی ، زبان مادری و … از جمله نامهایی است که می توان برای نمایشگاه انتخاب نمود .

طراحی پوستر ، بروشور و دعوت نامه گامهای بعدی برگزاری نمایشگاه را تشکیل خواهد داد .

موسیقی ایرانی با صدای کوتاه و یا صدای خوانندگانی که در قطعه ی ضبط شده ی خود از اشعار شعرای پارسی استفاده نموده اند ، می تواند در نمایشگاه طنین انداز شود .

بهره بردن از اشعار شعرای پارسی زبان ، جهت نصب بر روی دیوارهای نمایشگاه گام بعدی خواهد بود . برای نیل به این مقصود می توان تصاویر شعرا را در اندازه ی بزرگ چاپ و بر روی دیوار نمایشگاه نصب نمود و در کنار هریک از ایشان ، اشعاری زیبا را به رؤیت اولیا رساند.

طراحی سفره ای متشکل از اقلامی که معمولاًدر سفره ی یلدا مشاهده می شود نیز می تواند با بهترین شکل ممکن انجام شود.اگر سفره به گونه ای چیده شود که علاوه بر وجود اقلام یلدایی ، بدیع و دارای زیبایی باشد ، صحنه ای بسیار جالب توجه برای عکاسی از دانش آموزان فراهم خواهد آورد.

مسئولین مدرسه می توانند با تصویر برداری از دانش آموزان در کنار سفره ی یلدا ، خاطره ای فراموش نشدنی را در اذهان دانش آموزان ایجاد نمایند .

در بخش دیگری از نمایشگاه می توان دیوانی از حافظ را قرار داد که در کنار آن دانش آموزان به قرائت اشعار دیوان مبادرت ورزند .

همچنین می توان از فالهای حافظ بهره ی آموزشی خاصی برد . بدین ترتیب که برخی از دانش آموزان در این بخش به شرح نحوه ی تفأل زدن بر دیوان حافظ بپردازند و پس از آن ، مدعوین با برداشتن یک برگ فال ،  براین رسم دیرین اقدام نموده و از زبان حافظ بر آنچه نیت کرده اند ، آگاهی یابند.

بخش دیگر نمایشگاه می تواند به قرار دادن کتب اشعار و یا ادبی شعرا و نویسندگان ایرانی اختصاص یابد که بر این اساس ، هر یک از دانش آموزانی که از قبل تعیین شده اند می توانند به شرح زندگانی ، قرائت اشعار یا نوشته ها و یا توضیحاتی در خصوص شاعر یا نویسنده ی مذکور بپردازند .

در غرفه ای دیگر از نمایشگاه می توان کلمات پیشنهادی فرهنگستان زبان و ادب و فارسی در خصوص واژگان بیگانه را روی کارتهای مقوایی نوشت و در طرف دیگر کارت ، عنوان مصطلح در زبان عامه را در معرض دیدگان مدعوین قرار داد .

دانش آموزانِ مسئول در این بخش می توانند ، با نشان دادن کلمات  روی کارتها  و پرسش از بازدیدکنندگان در خصوص واژه های پیشنهادی فرهنگستان ، ایشان را به چالش کشید و بدین ترتیب در توسعه  و ترویج واژگان پیشنهادی فرهنگستان ،گامی مؤثر برداشت.

قسمت دیگر نمایشگاه می تواند به بخش پرده خوانی و نقالی اختصاص یابد . در این بخش می توان تصاویری از حماسی از داستان های شاهنامه ی فردوسی را بر روی بنر یا پارچه چاپ نمود و دانش آموزانی که از قبل تمرین لازم را انجام داده اند با توجه به تصاویر پرده ، به نقل داستان برای مدعوین بپردازند .

همچنین می توان برخی از داستانهای شاهنامه را به صورت نمایش به بازدید کنندگان عرضه نمود .

بخش دیگر نمایشگاه می تواند به ضرب المثلها اختصاص یابد .

در این قسمت می توان کلمات ضرب المثلهای مختلف را که بر روی صفحات مغناطیسی و یا مقواهایی که پشت آنها آهنربا چسبانده شده باشد نوشت و با قرار دادن یک تابلوی وایت برد که مقواها روی آنها به صورت به هم ریخته قرار گرفته، اقدام به انجام بازی با ضرب المثلها نمود .

شرکت کنندگان در نمایشگاه می توانند به صورت گروههای دو نفره به مسابقه با یکدیگر بپردازند. گروهی که از میان کلمات در هم ریخته ی روی تابلو بتواند در زمان کوتاه تری یک ضرب المثل را بسازد برنده ی این بخش خواهد بود .

در راستای گسترش شناخت ضرب المثلها می توان تصاویر نقاشی شده از ضرب المثلی را روی کارتهای قطع A4 چسباند و در معرض دید عموم قرار داد و از ایشان درخواست نمود ضرب المثل مربوطه را حدس بزنند .این مورد و مورد قبلی موجی از شوق و شعف و هیجان را در مدعوین ایجاد خواهد نمود .

آشنایی با خوشنویسی خط نستعلیق به عنوان عروس خطوط ایرانی ، بخش دیگری از نمایشگاه را به خود اختصاص خواهد داد .در این راستا می توان قطعاتی از آثار هنرمندان خوشنویس را در نمایشگاه نصب نمود و در عین حال با قرار دادن ابزار خوشنویسی همچون زیر دستی چرم ، لیقه ، مرکب ، قط زن ، قلم تراش و … و کتب خوشنویسی و تصاویری از خوشنویسان نستعلیق جلوه ی زیبا تری به نمایشگاه داد .

برای ایجاد شرایط بهینه در این بخش بهتر است از یک نفر خوشنویس دعوت به عمل آورد تا در نمایشگاه به صورت زنده به خوشنویسی بپردازد.

در بخش جنبی نمایشگاه می توان کتب خط تحریری ، دیوان حافظ ، کارتهای ضرب المثل، وسایل خوشنویسی ، فالهای دیوان حافظ ، کتب شعر شاعران پارسی ، داستان های شاهنامه و مواردی در این راستا را در غرفه ای به  علاقه مندان به فروش رساند .

فضا سازی در این نمایشگاه بسیار حائز اهمیت خواهد بود  و جلوه های زیبای نمایشگاهی بر قدر و ارزش زحمات مجریان خواهد افزود .

در محل خروج نمایشگاه نیز می توان از یک کتابچه که در صفحه ی اول آن مثلاً عبارت :

«من به نوبه ی خود قول می دهم که در پاسداشت زبان پارسی، تمامی توان و کوشش خود را به کار ببرم » قرار داد که بازدیدکنندگان با نقش اثر انگشت خود ، بر این پیمان نامه صحه بگذارند و عنوان کتاب نیز می تواند مثلاً پیمان حفظ زبان پارسی باشد .