مدارس اثر بخش؛ رمز موفقیت در تعلیم و تربیت
۱. رهبری قوی و کارآمد
مدیریت اثربخش در مدرسه، بیش از هر چیز در گرو رهبری الهام‌بخش و توانمند است. یک مدیر مدرسه موفق، فقط به وظایف اجرایی، کنترل حضور و غیاب یا پیگیری امور اداری بسنده نمی‌کند. بلکه با هدفمند کردن همه فعالیت‌ها، تبیین مأموریت مدرسه و هدایت نیروی انسانی، فرهنگ یادگیری و مشارکت را گسترش می‌دهد. او اهل تعامل، شنیدن نظرات و پیشنهادهای معلمان و دانش‌آموزان و والدین است و تلاش می‌کند با ایجاد فضای اعتماد و احترام، انگیزه را در تیم کاری خود بالا نگه دارد. یک رهبر آموزشی توانا، توان حل مسأله را دارد، با چالش‌ها روبرو می‌شود و تغییرات را مدیریت می‌کند. او با برنامه‌ریزی منظم و تخصیص مناسب منابع، ارتباط مؤثری با تمام بخش‌های مدرسه و حتی جامعه محلی برقرار می‌کند. توجه به شایسته‌سالاری، حمایت از توانمندسازی معلمان، تشویق یادگیری مادام‌العمر و ایجاد محیطی نوآورانه و پویا، حاصل رهبری کارآمد است. در مدرسه‌ای با این ویژگی، نه فقط دانش‌آموزان، بلکه همه اعضای مدرسه به رشد و تعالی می‌رسند.
۲. معلمان متعهد و توانمند
معلمان، ستون فقرات هر مدرسه محسوب می‌شوند و کیفیت آموزشی تا حد زیادی به مهارت، دانش و انگیزه آنان بستگی دارد. معلمان متعهد، صرفاً به انتقال محتوای کتاب درسی بسنده نمی‌کنند؛ بلکه نقش الگو، مربی و تسهیل‌کننده یادگیری را برای کودکان ایفا می‌کنند. آن‌ها آموزش را شغل خود نمی‌دانند، بلکه رسالت خود می‌دانند و با عشق و علاقه به تدریس می‌پردازند. این معلمان تلاش می‌کنند نیازهای فردی دانش‌آموزان را بشناسند و ضمن احترام به تفاوتهای فردی، هر یک را در مسیری منحصربه‌فرد همراهی کنند. بهره‌گیری از روش‌های متنوع آموزشی، به‌روز بودن دانش علمی و تربیتی، انگیزش دانش‌آموزان به تفکر، خلاقیت و کار گروهی، از ویژگی‌های اصلی معلمان توانمند است. آن‌ها با روحیه پژوهشگری، همواره در پی ارتقای سطح آموزش خود و کلاس‌شان هستند، از بازخورد دانش‌آموزان استقبال می‌کنند و خلق فضای مثبت و مشوق را در کلاس در اولویت دارند. ارتباط عاطفی و صحیح معلم با دانش‌آموزان، زمینه‌ساز رشد شخصیتی و علمی نسل آینده خواهد بود.
۳. جو مدرسه مثبت و حامی
جو مثبت و حامی در مدرسه، پایه اصلی رشد سالم، یادگیری معنادار و شادابی عاطفی دانش‌آموزان است. زمانی که فضای مدرسه امن، پر از احترام متقابل، صمیمیت و حمایت باشد، کودکان بدون ترس و اضطراب از خطا یا سرزنش، شجاعانه در برنامه‌های مدرسه شرکت می‌کنند و استعدادهای خود را بروز می‌دهند. در این مدارس، مقررات با منطق و احترام وضع می‌شود و عدالت و یکسان‌نگری در رفتار با همه دانش‌آموزان رعایت می‌گردد. جو حمایتی، هم معلمان و هم دانش‌آموزان را به گفتگو، تبادل نظر و کار گروهی تشویق می‌کند. وجود مشاوران دلسوز، برنامه‌هایی برای ارتقای سلامت روان، جشن‌ها و فعالیت‌های جمعی، همگی فضای مدرسه را برای کودکان جذاب و دوست‌داشتنی می‌کند. تعامل سازنده و مثبت میان دانش‌آموزان، از بروز خشونت و تبعیض جلوگیری کرده و کمک می‌کند همگان مهارت‌های زندگی اجتماعی را کسب کنند. مدارس با چنین جوی، نه تنها محیط آموزش، بلکه خانه دوم کودکان خواهند بود.
۴. برنامه‌ریزی و سازماندهی مناسب
موفقیت در مدرسه بدون برنامه‌ریزی دقیق و سازماندهی منسجم امکان‌پذیر نیست. مدارس اثربخش، برای فعالیت‌های آموزشی و فوق‌برنامه خود، برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت دارند و اهداف هر بخش مشخص است. این مدارس تقویم منظم، برنامه‌های منسجم درسی و مدیریت زمان را جزء اصول خود می‌دانند. برنامه‌ریزی دقیق، از هدررفت زمان، انرژی و منابع جلوگیری می‌کند و به دانش‌آموزان و معلمان کمک می‌کند بدانند در هر مقطع زمانی چه انتظاری از آن‌ها می‌رود. سازماندهی مناسب امور، امکان بهره‌برداری بهتر از فضا، تجهیزات و منابع انسانی را فراهم می‌کند. همچنین ابزارهای سنجش و ارزشیابی پیشرفت دانش‌آموزان به شکل مستمر، دقیق و منظم به کار می‌رود تا نقاط قوت و قابل بهبود قابل شناسایی باشند. انعطاف‌پذیری در برنامه‌ها برای پاسخ به رویدادهای غیرمنتظره و زمینه‌سازی برای مشارکت فعال والدین و معلمان در طرح‌ها و برنامه‌های مختلف، از نشانه‌های مدرسه سازمان‌یافته است.
۵. مشارکت خانواده و جامعه
مدارس اثربخش می‌دانند که یادگیری تنها در دیوارهای مدرسه محدود نمی‌شود. همکاری و مشارکت واقعی خانواده‌ها با مدرسه، زمینه‌ساز تقویت بنیه آموزشی و تربیتی کودکان خواهد بود. والدین نقش مکمل مهمی در رشد فکری و اخلاقی فرزند خود دارند و ارتباط تنگاتنگ آنان با معلمان و مدیران باعث می‌شود که کودک یک حمایت یکپارچه را تجربه کند. مدارس موفق خانواده‌ها را به همکاری فعال، حضور در جلسات، مشارکت در برنامه‌های داوطلبانه و تصمیم‌سازی‌های مدرسه دعوت می‌کنند. اطلاع‌رسانی شفاف درباره پیشرفت درسی، نقاط قوت و ضعف دانش‌آموز، ارائه کارگاه‌های آموزشی برای خانواده‌ها و بازخورد مداوم از سوی والدین، همگی به کیفیت آموزش کمک می‌کند. ارتباط مثبت مدرسه با جامعه محلی، جلب حمایت نهادهای مردمی و استفاده از ظرفیت‌های بیرونی، باعث ارتقای کارآمدی و تأثیرگذاری مدرسه خواهد شد.
۶. استفاده از فناوری و امکانات مناسب
دنیای امروز به سرعت در حال تغییر است و مدارس موفق نباید از قافله فناوری عقب بمانند. تجهیز مدارس به امکانات روز مثل کتابخانه‌های پویا، آزمایشگاه‌های مجهز، سالن ورزشی، کامپیوتر و اینترنت پرسرعت، کلاس‌های هوشمند و نرم‌افزارهای آموزشی به غنای فرایند یادگیری و جذابیت تدریس کمک کمک می‌کند. دانش‌آموزان با دسترسی به منابع روز دنیا، به پژوهش و خلاقیت ترغیب می‌شوند و معلمان می‌توانند از ابزارهای نوین برای تدریس اثربخش بهره‌برند. البته فناوری و امکانات به خودی خود کافی نیست؛ بلکه باید به درستی به کار گرفته شده، متناسب با نیازها انتخاب شده و معلمان، دانش‌آموزان و خانواده‌ها آموزش لازم برای استفاده درست از آن را ببینند. استفاده هوشمندانه و هدفمند از امکانات، مدرسه را به محیطی یادگیرنده، خلاق و کارآمد تبدیل خواهد کرد.
۷. توجه به تفاوتهای فردی دانش‌آموزان
هیچ دو انسانی چون هم نیستند؛ مدارس اثربخش این اصل بنیادی را شناخته و پذیرفته‌اند. آن‌ها با شناخت تفاوتهای فکری، رفتاری و استعدادهای مختلف دانش‌آموزان، تلاش می‌کنند آموزش را به صورت انعطاف‌پذیر و تفاوت‌محور ارائه دهند. تمایز در روش تدریس، طراحی تکالیف اختصاصی، دادن فرصت‌های متنوع برای ابراز خلاقیت، و نیز حمایت ویژه از دانش‌آموزانی که نیازهای خاص دارند (مانند دانش‌آموزان با استعداد بالا، دانش‌آموزان کم‌توان یا با اختلالات یادگیری)، موجب می‌شود تمام کودکان فرصت درخشش و موفقیت را بیابند. در این مدارس، از رقابت ناسالم پرهیز می‌شود و بر همکاری، مشارکت و تشویق نقاط قوت هر دانش‌آموز تمرکز می‌شود.
۸. فرهنگ سازمانی مبتنی بر یادگیری
برترین مدارس دنیا نه فقط به دانش‌آموزان، بلکه به همه افرادی که در مدرسه حضور دارند به عنوان یادگیرنده نگاه می‌کنند. فرهنگ سازمانی یادگیرنده یعنی تمام مدیران، معلمان و حتی کارکنان خدماتی، پیوسته در حال یادگیری، رشد و ارتقای شخصی و شغلی هستند. جلسات تبادل تجربه، کارگاه‌های آموزشی، یادگیری گروهی و ایجاد فرصت برای نوآوری و خلاقیت از مولفه‌های اساسی این فرهنگ است. چنین محیطی اشتباهات را فرصتی برای یادگیری می‌داند، پذیرنده تغییر است و تحقق رشد مستمر را هدف قرار می‌دهد. در مدرسه‌ای با فرهنگ یادگیرنده، همه احساس ارزشمندی و مشارکت دارند، افراد از تجربیات یکدیگر یاد می‌گیرند و همیشه به دنبال بهتر شدن هستند.
